Muhasebe demek ise hesaplaşma, sorgulama anlamlarına gelir. Dolayısıyla nefis muhasebesi de bir müslümanın kendini, hayatını, heveslerini hesaba çekmesi onları sorgulamasıdır.
İnsanlar kendi akli iradesi sayesinde doğruyu yada yanlışı tercih edebilirler. İnsan yaptıkları ameller üzerinde isterse iyiyi tercih edebilir ve mükafatını alır; isterse de kötüyü tercih ederek ahiretteki cezasına katlanır. İşte burada insanın nefsi yani hevesleri, arzuları devreye girer ve ona yön verebilir. Ama her arzulanan şey doğru olmayabilir veya doğru yapman gereken bir davranışı yine nefsin engelleyebilir. Örneğin sabah namazı vakti kalkıp abdest alıp sabah namazını kılmak müzlümanlar için vazifedir ama insanoğlunun nefsi buna mani olmak isteyebilir. Kur'an da dediği gibi nefis daima kötülüğü emreder. (Yusuf suresi, 53. ayet)
Nefis muhasebesi nasıl yapılır
Yüce Allah iyi ve kötünün ne olduğunu Peygamberler ve kitaplar sayesinde kullarına öğretmiştir. Biz müslümanlarda bunlara göre hayatımızı yaşayıp, o kurallar çerçevesinde davranmalıyız. Kur'an cuma namazı saatinde alışverişi bırakın emreder. Peki her müslüman alışverişi bırakıp, dükkanını kapatıp cuma namazına gidiyor mu? İşte burada nefis muhasebesi devreye giriyor. Oturup, düşünüp, sorgulayıp kendimizi hesapa çekmemiz gerekiyor. Acab doğru yoldamıyım, yanlış birşeyler yapıyor muyum diye nefis muhasebesi yapmamız gerekiyor.
Peygamber Efendimiz(sav) bir hadisi şerifinde şöyle buyurnuştur;
"Akıllı kimse nefsini hesaba çeken ve ölümden sonrası için çalışan kimsedir." (Tirmizi)
Her zaman dendiği gibi dünya hayatı bir sınavdır, geçicidir. Ebedi hayat ölümden sonraki hayattır. Kur'an da dediği gibi buranın bir imtihan olduğu, kimin nasıl davranacağı, hayat ve ölüm Allah'ın taktiridir. İnsan ölümü hiç bir zaman aklından çıkarmayarak kendini kontrol etmelidir.
"Hanginizin davranışça daha iyi olduğunu deneyerek göstermek için ölümü ve hayatı yaratan O’dur. O, güçlüdür, çok bağışlayıcıdır." (Mülk Suresi, 2. ayet)
Nefis muhasebesi yapmak için insan her zaman kendini hesaba çekebilmelidir. Hz. Ömer (ra) bir sözünde şöyle demiştir; "Hesaba çekilmezden evvel kendinizi hesaba çekiniz, ameller tartılmadan evvel kendi kendinizi tartınız." (İbni Kesir)
